Асана

Асаната е третиот член во класичната јога, и значи седење или седиште. Како термин, асаната се појавила во упанишадите, но како член на системот на јога, ја среќаваме во класичната јога. Во сутрите, Патанџали не се занимава многу со асаните, ниту пак дава некакви технички описи, што се гледа и во бројот на сутрите што им ги посветува – само три. Од описот во нив, се гледа дека асаната за Патанџали е седечка положба и средство телото да се смири и стабилизира, и да стане неподвижно.

Ова смирување на телото има за цел постепено да се воспостави контрола врз телесните функции, што резултира со смирување на умот. Асаната треба да биде стабилна и пријатна за да може во неа да се остане непречено подолго време. Тоа е неопходно за да може смирениот ум да ја доживее идејата за бесконечност. Исто така, стабилната положба и смирениот ум се неопходни, за да може јогинот да ги надмине пречките предизвикани од дејствувањето на паровите на спротивности како на пример топло-ладно, болка-радост и т.н. Стабилната и пријатната седечка положба е неопходна и во практиката на наредните членови од системот.

II,46: Седечката позиција – асана, мора да биде стабилна и пријатна.

II,47: Дури откако секаков напор ќе исчезне и ќе почне да се раѓа чувството на единство со бесконечното, може да стане збор за асана.

II,48: Од таа опуштеност следува избавување од попречувачките дуалности, паровите на спротивности.

Односот кон асаните во класичната јога, каде тие се редуцирани само на седечките положби, не би требало да нè наведе на погрешен заклучок дека асаните се непот­реб­ни, особено не денес, кога се речиси неопходни за подобрување на општата здравствена состојба, често нарушена од начинот на кој живееме и функциони­раме.

Асаните како средство за активирање на функциите на телото, но и на суптилните нивоа на нашето битие, особено се присутни и разработени во хата-јогата. За жал, хата-јогата која е исклучително комплексен систем, денес обично се поврзува и станува синоним за асаните, како и метод за добро здравје и долговечност, а се занемарува нејзината улога во будењето на суптилните енергетски центри – чакри, и кундалини – изворот на виталната енергија, како и улогата на потпора на телото и енергетските, пранични текови, и во усмерувањето и преусмерувањето на енергијата – праната во енергетското, суптилното тело. Во текстовите за хата-јога бројот на асаните варира, а денес, генерално, во литера­турата се опишани осумдесетина асани.

Пранајама

Пранајама е четвртиот член во класичната јога. Терминот е кованица од зборовите прана – витална енергија, и јама – запирање или контрола, што би значело дека пранајама е контрола на енергијата – праната.

Дишењето е процес со кој се врши апсорбирање и насочување на праната во одредени делови од телото, па во тој контекст може да се каже дека пранајама е начин, техника со која преку контрола на здивот се контролира и движењето на праната.

Кога дишењето, кое се одвива низ вдишување, издишување и задржува­ње на здивот, се одвива во одреден ритам, и кога се врши усогласување на овие дишни текови, тоа може да резултира со намалување и отстранување на менталниот и емоционалниот немир, што води до подобрување на квалитетот на концентрацијата и способноста за медитативно задлабочување.

Патанџали вели дека пранајама е контрола на здивот, која се состои од запирање на вдишувањето и издишувањето. Запирањето може да следи по издишувањето, и тогаш се нарекува надворешно, наспроти внатрешното кое се случува по вдишувањето, како и потполно запрено, кога нема ни вдишу­вање ни издишување. Сите три вида се регулирани со место, при што се мисли на должината која здивот ја поминува по издишувањето, и која обично изнесува дванаесет ангули (прста), потоа со времетраењето и со бројот на повторувања. Со таквата контрола, здивот станува продолжен и суптилен.

II,49: Дури откако ќе се воспостави потполно стабилна и удобна положба, следува запирање на вообичаеното вдишување и издишување, и може да отпочне контрола на здивот – пранајама.

II,50: Кога издишаниот, вдишаниот и задржаниот здив е регулиран со место, траење и број, во секоја од трите спомнати модификации, здивот тогаш станува продолжен и суптилен.

II,51: Во својата четврта модификација, дишењето повеќе не е ограничено со насоката на издишувањето или вдишувањето, ниту со било која друга одредба. Четвртата модификација е контрола на праната, со нејзино насочување кон надворешни и внатрешни објекти.

II,52: Со ова, превезот кој ја покрива светлината на непоматената свест, постепено се тенчи.

II,53: Умот станува спрегнат, под контрола, и подготвен за дарана.

Низ својата практика, јогините ја увиделе врската помеѓу дишењето и состојбата на умот. Контролирајќи го здивот, тие откриле дека можат да постигнат контрола врз умот. Тука треба веднаш да се предупреди на опасноста од практиката на техниките на пранајама која, ако не се одвива на исправен начин и под контрола на опитен учител, може да предизвика сериозни физички и ментални нарушу­вања.

Поради суптилното дејство на јогиските техники, особено на пранајама, потребна е подготовка која ќе нè оспособи за посериозна практика. Така, на пример, во системот на хата-јогата е создаден цел комплекс на техники наречен шаткарма или шест постапки за прочистување на телото и на енергетскиот систем. Важноста на овој процес на прочистување станува појасна доколку се анализира улогата на пранајама во хата-јога, која се состои во след­ното:

  • низ контрола на дишењето да обезбеди поголем прилив на енергија;
  • да ги прочисти енергетските канали – надија со посебни техни­­ки на пранајама, за да може праната непречено да се движи низ каналите во енергет­ското тело;
  • да ги стимулира енергетските центри – чакри;
  • да го регулира текот на енергијата во главните енергетски канали – ида и пингала и да го обедини во средишниот канал – сушумна;
  • да го поттикне будењето на кундалини, манифестацијата на креативната космичка енергија во човековото тело, и нејзиното насочување;
  • со запирање на дишењето, да ја задржи праната во сушумна и на тој начин да влијае на промени во состојбата на свеста.

Но запирањето на здивот – кумбака е опасно без практиката на банди и мудри – техники кои го спречуваат расфрлањето на енергијата и ја насочуваат во разни делови од телото. Овде, сосема логично, некој може да се запраша, зашто во класичната јога не се присутни овие техники или зашто во хата-јогата ги нема јама и нијама. Одговорот е дека до иста цел може да се дојде на различни начини, и во тој контекст се создадени разни форми на јога, кои имаат иста цел, но се разликуваат по начинот на кој тоа го постигнуваат. Така, во хата-јогата не постои јама, не затоа што не е важна, туку затоа што следењето на етичкиот кодекс се подразбира.

Затоа интегрирањето на разни форми на јога, во овој момент на нашиот развој како вид, е најдобар начин, зашто може успешно да ги „покрие“ сите аспекти на личноста.

Пратјахара

Пратјахара, петтиот член во класичната јога, подразбира контрола и повлекување на сетилата од нивните функции поврзани со постојаниот атак на променливите дразби кои доаѓаат од надворешниот свет. Тоа повлекување на сетилата, во некои класични текстови е опишано низ компарацијата со желката кога ги повлекува нозете во оклопот. Пратјахара е, може да се каже, отсуство на сетилни доживувања – импресии, кога сетилата наместо да се свртени кон надвор, кон некој објект, свртени се кон внатре, или така да каже­ме, престојуваат сами во себе.

Пратјахара е од исклучителна важност, зашто практиката на повлекува­ње на сетилата од надворешните објекти на практикантот му помага да ја пос­тигне состојбата во која нема да биде вознемируван од активноста на сетилата.  Така, одвоен од надворешниот свет, тој ќе може непречено да го набљудува и проучува својот ум, и да помине на практикување на внатрешните членови – дарана, дијана и самади.

II,54: Пратјахара е повлекување на сетилата од објектите кои се во сферата на нивната перцепција, и кога сетилата речиси ја заземаат претходно пос­тигнатата сообразеност на умот со неговата вистинска природа.

II,55: На овој начин се постигнува врвна контрола на сетилата.

Повлекувањето на сетилата не е едноставен процес и треба многу да се практикува, увежбува. Имено, спречувањето на визуелните попречувања лесно се постигнува со едноставно затворање на очите. Но, во случајот со акустч­ните дразби тоа е потешко. За да го надминеме попречувањето од надвореш­ните звуци и постојаната бука, можеме да се послужиме со итрина и да го оставиме умот слободно да ги следи акустичните дразби – звуци. Познавајќи ја природата на умот и неговата особина постојано да „скока“ од една на друга содржина, како мало палаво дете, треба да го оставиме и да не се бориме со него, знаејќи дека тој по извесно време ќе се засити од дразбите. Ќе му стане здодевно и природно ќе се повлече навнатре. Од тој момент ќе можеме да почнеме со посериозна практика на концентрација.