Правилен пристап кон себепроучувањето

Колку ни станува појасно дека умот е инструмент и збир на психички процеси, а телото негова „продолжена рака“, логично ни се наметнува прашањето: „Па тогаш кој/а сум јас?“ Таа состојба без одговор на ова прашање не е многу пријатна и ни се чини како некој да ни го извлекува тлото под нозете. Но кога, како жената од приказната, ќе сфатиме и ќе прифатиме дека не се познаваме, само тогаш можеме да почнеме да учиме. Од моментот кога прашањето „Каква слика имам за себе?“, ќе се трансформира во вечното прашање – „Кој/а сум јас?“, почнува духовното патување, почнува вистинската практика на јога. Сиот наш дотогашен труд е само начин и подготовка да го добиеме „билетот“ за влез во внатрешниот свет.

Трагањето по одговорот на ова прашање само по себе е тешко, а свесноста за краткотрајноста на нашите животи и неизвесноста која ги следи, дополнително нè фрустрира. Ако не дозволиме ова сознание да нè направи малодушни, тоа може да се претвори во силен мотив да ја почнеме трката со времето, и да престанеме да се саботираме.

Обидувајќи се да одиме по духовниот пат, дури и кога имаме најдобри намери, се случува да правиме грешки. Тоа е разбирливо, но не секогаш и оправдано, особено во очите на оние кои сето тоа го гледаат од страна. За жал, често се случува поради нашите грешки, поединци да ја доживуваат јогата, и духовноста генерално, како „сива зона“ во која сè „проаѓа“, а изразите „духовен пат“, „блаженство“, „светлина“, „длабоко во себе“ и слично, стануваат излитени фрази во речникот на „духовњаците“.

Сите имаме проблеми со објективноста на сликата за себе, но овде ќе спомнеме дел од оние кои се присутни кај практикантите на јога и членовите на разни „духовни“ групи и организации. Појавите на чувство на посебност, елитизам или „институционален егоизам“, како што го нарекува Парамаханса Јогананда, обично одат рака под рака со познатиот наратив – ние сме најдобри, ние знаеме како треба, дојдете кај нас, нашето know-how е најдобро и слично. Во услови на таква квазидуховност се случува само замена на една искривена слика со друга, уште поискривена. Потребата за припадност овде доминира над желбата за учење, што сепак е индивидуален чин. Во средина во која „учителите“ се егоманијаци, а „учениците“ следбеници, проблемите не се духовни туку психолошки. Исто така, читајќи ги старите текстови, често наоѓаме описи за нашата „чиста и бесмртна суштина“, и слични кажувања кои се инспиративни и утешителни. Но без силна желба, стремеж и труд да се осведочиме во тоа низ сопственото искуство, овие тврдења остануваат само интелектуална конструкција и прибежиште од надворешниот свет со кој тешко се соочуваме. Тогаш и медитацијата поприма елементи на мечтаење и пасивност.

Затоа треба да се вратиме на суштината на духовноста која е многу поегзактна и порационална од она што ние го подразбираме под тие термини. Битно е да се обидеме да го осознаеме нашиот внатрешен свет и работите кои не ги познаваме, а кои го одредуваат текот на нашиот живот. Да го разбереме тоа „внатре-надвор“, да разбереме дека сме, како што во една прилика кажа Свами Рама: „…жители на два света, внатрешниот и надворешниот.“

Секако дека не се сите заинтересирани, а често ни доволно свесни за внатрешниот живот. Некои за миг се будат од дремежот на секојдневието, но брзо повторно заспиваат. Погледот кон внатре трае кратко, зашто свесноста не е доволно стабилна да го издржи притисокот од надвор. Затоа се неопходни одлучност и трпеливост.

Во почетните фази на практиката, под услов да е редовна и сериозна, може да се случи да се соочиме со тешкотии, зашто обично во тој период, под влијание на новите искуства, почнуваат да се разнишуваат нашите претходно создадени внатрешни структури. Сознанието дека работите најчесто не се такви какви што сме мислеле, знае да предизвика во нас чувство на голема несигурност, па и страв. Со текот на времето, таа фаза се надминува и постепено почнуваат да нè исполнуваат радоста и задоволството на учењето и откривањето. Среќни сме што почнуваме да стекнуваме друг тип на знаење за себе и за светот, знаење во кое важат духовните закони.

И така стигаме до вечното прашање: „Кој/а сум јас?“ До него доаѓаме на различни начини. Многу ретко тоа е последица на т.н.р. „минат кармички труд“, како во случајот на Рамана Махариши. Почесто, тоа е резултат на долготрајна посветена практика. Колку повнимателно се анализираме, почнуваме сè повеќе да забележуваме дека во сликата што ја имаме за себе нешто сериозно недостасува. Загледани во неа, во еден миг на „откровение“, сфаќаме дека недостасува оној дел од нас кој не се гледа во огледалото, ја нема нашата суштина, од која сè произлегува и без која сме само добро програмирани „роботи“.

Најчесто, до овој тип на прашања нè доведуваат тешките ситуации во животот. Како луѓе, склони сме во периоди на каква-таква сигурност и добросостојба да се заборавиме и да „задремеме“, да влеземе во познатиот социјален ритам – семејство, деца, работа. Таа рутина, за некои и не е така лоша, но повеќето од нас нè замајува, па никогаш не стигнуваме да се свртиме и да се загледаме во себе. Од тој „дремеж“ обично нè будат состојбите на длабока тага предизвикана од тешки здравствени проблеми – лични или во кругот на семејството; од загуба на драги луѓе, или од јасно и блиско присуство на смртта поради војни, пандемии и слични животно загрозувачки ситуации.

Во таквите состојби на неизвесност и тага, понекогаш имаме чувство како сè да запира, сè стивнува и нè обзема чудна тишина во која се слушаат само прашањата: Што е ова што ми се случува? Зошто? Чуму сето ова? Што треба да правам? Од каде дојдов? Каде треба да одам? Кој/а сум всушност јас? Кога ова ќе им се случи на некои луѓе, веднаш го занемаруваат и одат понатаму. На други ова никогаш не им се случува, зашто за смртта и другите суштински прашања имаат „филозофски“ одговор: „Тоа е, живот…“, и многу се „спокојни“. Има и такви на кои сè им е јасно додека стојат во капелата и го испраќаат починатиот. Тогаш тажни и сериозни обично велат: „Ете, што ти е живот… А ние се нервираме и се расправаме за сè и сешто.“ Но набрзо, кога ќе тргнат кон дома, на првите семафори ќе се скараат со некој пешак или со некој невешт возач. Ретки се оние кои ваквите искуства не ги „кршат“ туку ги мотивираат да почнат да се прашуваат и да истражуваат што е тоа што им се случува и зошто?

Гледајќи ги реакциите во ваквите животни ситуации, се прашуваме зошто и на што се должат ваквите разлики во однесувањето? Одговорот е – поради разликите во нивото на свесноста. Ако ја споредиме свесноста со пламен на свеќа, забележуваме дека некои свеќи се гаснат и на обичен провев, а некои се гаснат многу тешко. Ретко, пламенот е толку силен што може да предизвика дури и „пожар“. Така е тоа со нас луѓето. На повеќето „ветрот“ на животните случувања лесно ни ја поматува свесноста и нè прави збунети, исплашени, разочарани или депресивни, а малкумина ги прави посилни и помудри.

Добрите и лошите влијанија на кои сме изложени од околината, особено во најраната возраст, ги обликуваат контурите на нашата личност. Така формирани ние продолжуваме да ја развиваме сликата за себе – ги преработуваме и толкуваме животните искуства, ги следиме „своите“ желби и идеали, се приврзуваме кон разни ставови и гледишта и развиваме нови, правиме избори и дејствуваме. Притоа не сме доволно свесни за димензијата на својата условеност, и за печатот што луѓето и општеството ги оставиле врз нас.

Во обидот тоа да го откриеме, анализата може, и треба да ни помогне, под услов, со текот на времето да се развие и да добие форма и квалитет на аналитичка медитација, а не да се претвори во интелектуално ситничарење кое уште повеќе нè оддалечува од целта. Идејата на себепроучувањето, меѓу другото, е да го „расчисти теренот“ од последиците на случувањата од минатото, да го исчисти тој „ментален талог“, за да се отвори простор за директно искуство на нашиот внатрешен свет. Ова расчистување е важно и поради можноста овој талог, доколку не се исчисти, да се пренесе во наредниот живот и да ја одреди неговата насока.

За да го разбереме ова, треба да кажеме неколку збора за законот на реинкарнацијата. Овој духовен закон подразбира дека ние постојано се раѓаме и умираме на патот до ослободувањето од стегите на материјата. Животните искуства се пренесуваат од живот во живот, што значи дека во нас се похранети огромен број импресии во форма на самскари – траги во свеста. Бидејќи се наоѓаат во латентна состојба, како потенцијал, само одреден број од нив се активираат во тековниот живот, кога за тоа ќе се создадат поволни услови. Поради ваквата условеност, во некои ситуации реагираме на идентичен начин како во ситуацијата кога самскарата е формирана, потполно несвесни за нејзиното „позадинско“ дејствување. Затоа кога понекогаш се однесуваме на начин кој не ни е својствен, се чудиме и се изненадуваме од самите себе. Ваквата ситуација во која не знаеме од „која грмушка ќе истрча зајакот“, често нè прави несигурни и исплашени од самите себе. Секако дека не можеме да станеме свесни за сите самскари, колку и да медитираме, но самата информираност за нивното постоење и за начинот како дејствуваат и нè условуваат, ни овозможува во секојдневието, во граници на нашите можности, да го „ловиме“ нивното манифестирање. Ова свесно набљудување на умот во секојдневието ни дава одредена доза на сигурност и контрола врз нашето однесување и на тој начин создава во нас состојба на смиреност.

Себепроучувањето, кое се одвива низ суптилните процеси на интроспекција и медитација, преку кои ги истражуваме подлабоките слоеви на нашиот ум, можеме да се обидеме да го прикажеме низ аналогија со нуркањето. Влегувајќи во езерската вода почнуваме да пливаме, и после одредено време посакуваме да видиме што има на дното на езерото. Низ маската погледнуваме кон дното, но поради мноштвото луѓе и деца околу нас кои пливаат и играат со топка, водата е прилично заматена, па не гледаме јасно. Затоа се одлучуваме да нурнеме кон дното на езерото. Колку подлабоко нуркаме, џагорот од површината станува сè потивок, а над нас го гледаме само мрешкањето на брановите, силуетите на луѓето и чамците и сончевите зраци кои пробиваат низ водата. Во еден момент, на поголема длабочина, гласовите од површината сосема стивнуваат и останува само зуењето во ушите и биењето на срцето. Тогаш почнуваме да го гледаме дното на езерото и најразличните форми на живот кои тука егзистираат. Фасцинирани и загледани во целиот тој нов, и за нас непознат свет, после којзнае колку време, почнуваме да изнуркуваме. Најпосле излегуваме на површината и сосема мирни и непопречени од гужвата и џагорот околу нас, го подигаме погледот кон горе, кон небото, кон бескрајното синило.


Ние сме совршени космички суштества, резултат на долга еволуција на свеста, низ која сме станале свесни за себе. Во нас свеста го достигнала својот максимум, но како потенцијал. Ни претстои долга и макотрпна работа тој потенцијал да го подигнеме на највисоко ниво, и да се видиме во вистинскатa светлина.


При подготовката на текстот користени се материјали и белешки од обработката на оваа тема во текот на наставата со напредните групи во Центарот за интегрална јога, есента 2016 година.