Јама

Но да се вратиме на надворешните членови. Тие започнуваат со т.н. етички кодекс – јама, кои некои ги нарекуваат и самоконтрола или самовоздржување. Јама го одредува ставот и односот на јогинот кон светот кој го опкружува, и се состои од пет принципи, правила или прописи.

II,30: Ахимса, воздржување од насилство; сатја, вистинољубивост; астеја, непосегнување по туѓи добра; брамачарја, контрола на сопствената сетилност и апариграха, одрекување од сè што не е неопходно, се општите правила на исправно однесување – јама.

II,31: Доколку овие правила, неограничени со место, време, цел или општествени околности, се почитуваат во целост, тогаш станува збор за големиот завет – маха-врата.

Ахимса значи неповредување, или воздржување од насилство од сека­ков вид и на секаков начин – со мисла, со збор или со дело. Тоа се однесува на сите живи суштества, вклучувајќи се и себе.

Ахимса е клучниот принцип во јама и во неа на некој начин се содржани сите останати принципи. Неопходно е да се разбере исклучителната важност на овие принципи за духовниот развој на јогинот, и тоа не само поединечно туку и како целина, во што е можно поширок опсег, зашто без јама, јогата не е возможна. Во контекст на ахимса, Патанџали вели:

II,35: Кога јогинот, длабоко во својата душа, ќе воспостави воздржување од насилство – ахимса, сите насилства во неговото присуство запираат.

Сатја значи вистинољубивост и подразбира придржување кон вистина­та во мислите и говорот. Но исто така, значи и обид да се избегнат, колку е возмож­­но, грешките во говорот и дејствувањето, предизвикани од невистини, и кои се причина за болка на други луѓе.

II,36: Воспоставувајќи, длабоко во својата душа, вистинољубивост – сатја, јогинот станува упориште на праведната ретрибуција на чиновите и нивните последици – законот на кармата.

Астеја е воздржување од крадење, односно воздржување од неправедно присвојување на туѓи добра. Астеја значи отсуство на желба да се поседува нешто туѓо и одбивање да се прифати нешто што не е заслужено.

II,37: Откако јогинот ќе се зацврсти во доблеста на непосегнување по туѓи добра – астеја, сите блага на овој свет му доаѓаат.

Брамачарја е воздржување од сетилните задоволства, но и воздржување од мисли и активности кои можат да ги поттикнат сетилните желби. Практикувањето на брамачарја на јогинот му овозможува контрола над сексуалната енергија и нејзина трансформација во психичка, која му е неопходна за духовната практика. Брамачарја се означува и како контрола на сетилата, целибат, а некои ја толкуваат и како движење кон Бога, брама и чарја.

II,38: Кога јогинот ќе воспостави цврста контрола над сопствената сетилност – брамачарја, се здобива со мажествена сила.

Апариграха значи непоседување или отсуство на алчност. Тоа е отка­­жување од поседување на нешта кои не ни се неопходни за живот. Овој принцип се развива постепено, низ спознавањето дека поседувањето на нешта што не ни се неопходни, носи со себе потешкотии кои се резултат на самиот чин на поседување, како што се, на пример, потребата да го заштитиме тоа што го поседуваме, стравот да не ги изгубиме нештата, врзувањето за нив, како и самата грижа за нив. Секако дека сè почнува од погрешната идеја дека ние нешто поседуваме, зашто попрво би можеле да кажеме дека најчесто нештата не поседуваат нас.

II,39: Дури низ постојаност во одрекувањето од поседување на сè што не е неопходно – апариграха, кај јогинот се буди свест за сето она што го условува процесот на животот и води до сеќавање на минатите животи.

※

Принципите на јама не се некаков вид божји заповеди, ниту се поврзани со културолошки карактеристики на некој народ или цивилизација; не се поврзани со историски периоди во развојот на општествата, ниту со приликите или конвенциите кои тие ги создале. Тие се универзални, вонвременски и непроменливи етички норми, вгра­дени во фундаментот на ова учење, а со тоа се и нераскинлив дел од духовната практика на јогинот. Без нив, целата градба која јогинот макотрпно ја создава, брзо ќе се сруши, а тој ако физички и преживее, ќе остане безнадежно заробен под нејзините урнатини.

Кога ги читаме сутрите поврзани со делот за јама се изгледа лесно и едноставно. Се вели: ако јогинот не повредува никого и на било кој начин, сите насилства во неговото присуство запираат; ако не лаже, неговиот збор станува безгрешен; ако не краде, сите блага на овој свет сами му доаѓаат; ако ја контролира својата сетилност, се здобива со мажествена сила; ако ја совлада алчноста и го поседува само неопходното, почнува да се сеќава на минатите животи.

На прво читање сево ова звучи изводливо, а придобивките се и повеќе од примамливи. Но дали е токму така како што ни изгледа? Кога ќе почнеме да ги следиме овие принципи, барем и во ограничен обем, а не како што се вели во сутрите – безусловно, најчесто се случува да влеземе во конфликти со себе и во недоразбирања со околината. И тогаш почнуваме да се прашуваме зашто е тоа така, зашто правиме работи кои не треба да ги правиме, и зашто не правиме работи кои треба да ги правиме? Зашто не можеме еден единствен ден да поминеме во безусловно следење на овие принципи? Дали можеме барем да претпоставиме како би ни изгледал светот и ние во него, и нашата интеракција со него доколку во тоа би успеале? Што е тоа што нè попречува, што ни стои на патот, зашто тој ден останува за нас невозможна мисија?

Овие прашања не треба да нè збунуваат и обесхрабруваат. Со нив всушност започнува вистинската јога. Треба да почнеме да си ги поставуваме вистинските прашања и да ги бараме вистинските одговори, зашто не е доволно само да ги практикуваме овие правила и принципи, треба да ја разбереме нивната суштина. Одговорите до кои ќе успееме да дојдеме со вакво преиспитување, постепено ќе почнат да ни ги откриваат замрсените структури на нашиот внатрешен свет и причините зашто сме такви какви што сме, за да можеме да се менуваме. Затоа себеистражувањето – свадјаја е толку важно.

Можеме да почнеме од ахимса и да одиме понатаму.

На какви сè начини можеме да бидеме насилни и дали повредуваме свесно или и несвесно? Дали повредуваме само физички? Всушност, многу повеќе повредуваме со збор, некогаш со гест, со поглед, некогаш со невнимание и грубост во однесувањето. Тука се поставува прашањето, зошто тоа го правиме? Дали некому се светиме и му враќаме „мило за драго“? Какви последици ваквото однесување остава на нас и на другите луѓе? Зашто за нашите чинови на повредување секогаш имаме повеќе разбирање и оправдување отколку кога тоа го прават други луѓе?

Зошто лажеме? Дали на тој начин сакаме да ги избегнеме последиците од нашите грешки, изречени невистини, несоодветни постапки…? Дали сакаме да се претставиме пред другите во подобра светлина, сакајќи на тој начин нешто да постигнеме или добиеме? Или пак сме станале патолошки лажговци, за кои лажењето станало „modus vivendi“, па веќе не ја разликуваме вистината од лагата, и што е уште полошо, почнуваме да веруваме во своите лаги.

Зошто крадеме и што се може да се украде? Можеби не крадеме материјални добра, но затоа знаеме да крадеме туѓи идеи, зборови, дела, внимание, љубов… Зошто не се задоволуваме со она што го имаме и зашто посегнуваме по туѓото? Колку тоа е поврзано со друг принцип на јама – отсуството на алчност. Што и какви потреби задоволуваме крадејќи?

Зошто сме алчни, зошто сакаме постојано повеќе од тоа што ни е потребно? Зошто се затрупуваме со непотребни нешта, за кои подоцна забораваме дека ги имаме? Како сме станале робови на тој консумеризам?

Зошто неразумно настојуваме да ја задоволиме постојаната потреба за сетилни уживања, наспроти нашите реални потреби? Колку време и енергија трошиме во нивното задоволување, уште колку пати треба да го повторуваме уживањето во храната, пијалоците, сексот и милиони други задоволства кои постојано ги измислу­ваме. Тоа можеби и не изгледа лошо, но дали и до каде се тоа нашите реални потреби, и дали во тоа е смислата на нашата егзистенција?

До кога ваквата состојба треба да трае, до кога ќе бидеме робови на нашите сетила и на својата пониска природа, кога конечно ќе пораснеме?

Кога ќе ги сумираме последиците од непочитувањето на етичките принципи, почнуваме да ја согледуваме вистинската димензија на таквото неприлично однесување. Сфаќаме колку се повредуваме себе и другите луѓе, на најразлични начини, и ни станува јасно дека сите принципи се слеваат во ахимса. Таа е како голема река во која се слеваат помалите притоки, и сите заедно се слеваат во океанот на кармата. Ни станува јасно колку ваквото однесување во нас предизвикува внатрешен немир и конфликти, кои нè прават потполно неспособни за духовен развој. Во таквата состојба медитативната практика се претвора во мижење во кое играме криенка со самите себе.

Единствено добро во ваквата состојба е што свесноста за последиците може да стане силен движечки фактор за почеток на промени.