Коментари на неколку Јогиски сутри

Во продолжение ќе се обидеме, низ анализа на сутрите I:2 и II:17, II:18, во пошироки рамки да разбереме:

  • што е јога како учење и метод, и која е нејзината крајна цел;
  • зошто Патанџали вели дека сѐ е страдање и зошто како причина го посочува метафизичкото незнаење;
  • кога и како се раѓа незнаењето, и како нè втурнува во вечниот круг на раѓања и умирања и повторни страдања;
  • каде Патанџали го гледа излезот од тој маѓепсан круг;
  • како да откриеме кои сме и на тој начин да станеме вистински слободни.

Коментарите на овие три сутри се интегрално преземени од книгите „Јогиски сутри на Патанџали“ од др. П.В. Карамбелкар од Институтот Каивалјадама во Лонавла, Индија, и „Раџа-јога“ од Свами Вивекананда.

Различниот пристап во коментирањето на сутрите е можност да создадеме посферична слика за нивното значење и подобро да ги разбереме. Но, за да можеме да се впуштиме во каква-таква анализа на сутрите, неопходно е да имаме барем основно познавање на санскритската терминологија, без која тие тешко можат да се разберат. За таа цел, повеќе информации можат да се најдат во текстот: „Основни предуслови за разбирање на јогиското учење.“

Коментар од Др. П. В. Карамбелкар на сутрата I:2

Јога е запирање на функционалните модификации на умот.“

Оваа сутра на еден начин ја дефинира јогата како практичен метод.

Во англискиот јазик не постои еквивалент на зборот чита. Многу коментатори го превеле како ум, но тоа не е сосема соодветно. Веројатно санскритскиот, односно јогискиот еквивалент за ум е манас, иако Патанџали прави разлика помеѓу чита и манас. Идејата дека чита не е исто што и ум, затекнала и некои поранешни коментатори, па сакајќи да направат дистинкција помеѓу нив, ја интерпретирале чита како „умствена материја“. Но, и оваа варијанта не е задо­волителна, особено затоа што не ја разјаснува концепцијата на терминот чита.

Коренот на зборот чита е чит, што значи „да побудува, „поттик­нува“, „да расветлува“, „да стане свесен“. Со додавање на наставката та, значењето на чита би било „она што е побудено, просветлено, освестено“.

Според самкја, чита е продукт на првобитната материја – пракрити, и во својата суштина не е способна да дејствува или да стане свесна. Единствено присуството на душата, себството – пуруша, влијае на пракрити наведувајќи ја да дејствува и овозможувајќи и да стане свесна.

Според ова, основното значење на терминот чита опфаќа сè во човекот каде што свесноста се манифестира. Гледано од оваа перспектива, чита е активна уште од грубото, телесно ниво, па сè до умот, вклучувајќи ги неговите потсвесни и несвесни нивоа. Тоа значи дека свесниот ум е само мал дел од чита. Човекот вообичаено е во контакт со делот од умот кој е активен во будната состојба. Кога практикантот почнува да навлегува во посуптилните техники на концентрација и медитација, позицијата од која мора да се тргне е свесниот ум. Затоа, многу често, барем на почеток, потребно е зборот чита да се преведе како ум.

Коренот на зборот врити е врт, што значи „се однесува“, „постапу­ва“, „кружно движење“. Со наставката ти, која означува процес или движење, зборот врити го означува однесувањето на чита. Повеќето коментатори го преведуваат овој збор како „модификација“, иако можеби подобар превод, кој би ја означил тенденцијата на чита да дејствува, би бил „функционална модифи­кација“. Вритијата се создаваат во чита, па некои коментатори ја искористиле аналогијата на чита со немирна вода во која постојано се појавуваат бранови – вритија, додека смирената чита често се споредува со мирната и непоматена езерска вода.

Коренот на зборот нирода е руд, и значи „нешто да запре со попречување“, а претставката ни може да значи „без остаток“. Така зборот нирода значи „целосно запирање“. Иако глаголот руд има значење на попречување на процес или движење, треба да се нагласи дека нирода не треба да се сфати во буквална смисла. Патанџали вели дека запирањето на функцио­налните модификации не треба да биде насилно. Нирода доаѓа спонтано, како резултат на практиката на сите осум степени на класичната јога. Всушност, секоја форма на јога е ненасилен процес и затоа може да се каже дека јогата е пасивно-активна, особено методот на Патанџали. Тоа значи дека зборот нирода може да го сфатиме како запирање или смирување на немирот во чита постиг­нато на неагресивен начин.

Коментар од Свами Вивекананда на сутрата  I:2

Јога е спречување нашата ментална содржина (чита)
да зазема различни форми (вритија).“

Овде е неопходно детално објаснување, за да сфатиме што е чита и што се вритија. Јас имам очи, но всушност очите не гледаат. Ако го отстраниме нервниот центар во мозокот, очите и пона­таму ќе бидат тука, со мрежниците и сликите од предметите на нив, но сепак нема да гледаме. Тоа значи дека очите се секундарен инструмент и не се доволни. Понекогаш заспиваме со отворени очи. Светлината е тука, и сликата е тука, но за да можеме да гледаме неопходна е и третата компонента – умот, кој мора да биде поврзан со центарот во мозокот. Значи, очите се надворешен инструмент, и покрај нив, неопходен ни е центарот во мозокот и дејствувањето на умот.

На пример, автомобил може да се движи по патот, а ние да не го чуеме. Зошто? Затоа што нашиот ум не се поврзал со центарот во мозокот. Значи, прво постои инструмент, потоа центар во мозокот, и на крај врската на умот со двете. Умот го пренесува впечатокот понатаму, кон внатрешноста, и му го предава на способноста на одлучување – буди, која тогаш реагира.

Всушност, со таа реакција се појавува идејата за Јас. Потоа таа мешави­на на акција и реакција ѝ се предава на душата – пуруша, која во таа мешавина го перципира објектот.

Индриите – сетилата и органите, манас – умот, буди – способноста на расудување и одлу­чување и ахамкара – чувството за јас, ја сочинуваат структурата, наречена антакарана – внатрешен инструмент. Тие всушност се различни процеси, кои се одвиваат во содржината на свеста – чита. Брановите на мислите во чита се нарекуваат вртлози – вритија.

Што е мислата? Мислата е сила, како што се тоа силите на гравитацијата или одбивањето. Од бескрајниот резервоар на енергија, која постои во природа­та, инструментот наречен чита црпи одредено количество, ја апсорбира и ја испраќа надвор во форма на мисли.

Со енергија се снабдуваме преку храната која ја консумираме и од неа телото добива сила да се движи и да извршува разни функции. Други, посуптилни енергии се емитираат во форма која ја нарекуваме мисла. Така сфаќаме дека умот не е интелигентен, а сепак изгледа дека е. Зошто? Затоа што зад него е интелигентната душа. Единствено душата е способна за перцепција; умот е само инструмент со чија помош таа го перципира надворешниот свет. Земете ја, на пример, оваа книга. Како книга, таа не постои вон нас; тоа што постои вон нас е непознато и несознајно. Несознајно­то влијае на умот, изложувајќи го на одредена дразба.Тој на неа реагира, и реакцијата се изразува во форма на книга. Исто така, кога ќе фрлиме камен во вода, таа реагира во форма на бранови.

Вистинскиот универзум е причина за реагирање на умот. Разните форми, како на пример: книга, слон или некој човек, не постојат вон нас; сè што сознаваме е наша ментална реакција на надворешната дразба. „Материјата е постојана можност за сетилата“, рекол Џон Стјуарт Мил. Само дразбата е вон нас. За да го разбереме ова подобро, можеме за пример да ја земеме школката, и начинот на кој таа создава бисери. Кога туѓо тело ќе влезе во школката, тоа ја иритира, па почнува да лачи еден вид глеѓ околу „натрапникот“, и така се создава бисер. Искуствениот универзум е, така да кажеме, нашата сопствена глеѓ, а вистинскиот универзум е туѓото тело, кое служи како јадро. Обичниот човек никогаш нема да го разбере вистинскиот универзум, затоа што кога ќе се обиде, тој почнува да лачи глеѓ и ја гледа само неа.               

Сега сфаќаме што значи терминот врити. Вистински духовниот човек е зад умот, кој е инструмент во неговите раце. Неговата интелигенција е она што избива низ умот. Само кога стоиме зад умот, тој станува интелигентен. Ако го оставиме, умот се распаѓа и веќе не е ништо. Така сфаќаме што значи, што претставува чита. Таа е ментална содржина, а вритијата се бранови, набори кои се појавуваат на неа, под дејство на надворешни влијанија. Вритијата се нашиот универзум.

Ние не можеме да го видиме дното на езерото, затоа што неговата површина е разбранувана. Дното можеме да го видиме единствено кога брановите ќе запрат, и водената површина ќе стане мирна. Ако водата е бистра и ако нема бранови, можеме да го видиме дното, кое всушност е нашето вистинско Јас; езерото е чита, а брановите се вритија.

Умот може да се најде во три различни состојби. Едната е тамас, состојба која ја среќаваме кај груби луѓе. Во оваа состојба дејствувањето на умот е штетно и во неа не можат да се појават поинакви идеи. Другата состојба на умот е наречена раџас, состојба на активност, поттикната главно од желбите за моќ и задоволство. Постои и состојба на мир и спокојство наречена сатва, во која брановите потполно запираат, исчезнуваат, и водата, во езерото на умот, станува бистра. Тоа не е пасивна состојба, попрво би можело да се каже дека е прилично активна. Смиреноста е највисока манифестација на силата. Лесно е да се биде активен. Попуштете ги уздите и коњите ќе трчаат носејќи ве каде што тие сакаат. Тоа секој може да го стори; но оној што може да ги запре немирните коњи е вистински силен. За што е потребна поголема сила, за попуштање или за самоконтрола?

Ако некој е мирен не значи дека е инертен. Состојбата на сатва не смееме да ја мешаме со инертност или тромост. Мирен човек е оној кој постигнал контрола над бранувањата во умот. Активноста е манифестација на инфериор­на, а спокојството на супериорна сила.

Чита секогаш настојува да се врати во својата природна, чиста состојба, но сетилата во тоа ја попречуваат. Затоа, првиот чекор во јогата е запирање на активностите на чита, и контрола на нејзиниот копнеж да се екстернализира, за да може да се врати на патот на суштината на интелигенцијата. Единствено на тој начин чита може да се врати во состојбата која ѝ е својствена.

Чита се манифестира во следните форми: распрсната, темна, собрана, насочена и концентрирана. „Распрснатата“ форма е активност. Таа има тенден­ција да се изразува во форма на задоволство и болка. „Темната“ форма е тапост со тенденција да се наштети. Чита зазема „собрана“ форма кога настојува да се собере во еден центар, а „насочена“ форма кога се обидува да се концентрира. Концентрираната форма нè води во просветлување – самади.